އަންނަން އޮތް ޖީލަށްޓަކައި ދިވެހީން، ދިވެހީންގެ ގޮތުގައި ދެމިތިބި ސަބަބު ދިވެހިންނަކަށް ނޯޅެއެވެ. މުއިއްޒާއި އާދަން ނަސީރަށް އޮޅެގެން އުޅެންޏާ ތިޔަ ތަޅާން އުޅޭ ނަކަސް ނުތަޅާ ރަށުތެރޭން ކޮންމެވެސް އެހެން ކަމަކާ އުޅޭށެވެ.

އަންތަރީސް ވާހާވެއެވެ. ތިޔަ ކިޔަނީ މި ފަސްގަނޑުގެ މައްޗަށް ދިވެހީންގެ އިހުއޮތް ކޮންބާރެއް އަލުން އެނބުރި އަންނާނެ ވާހަކައެއް ހެއްޔެވެ. އިހުގައި އޮވެ ނެތިގެން އުޅެނީ މާލޭގެ މަގުތަކުގައި ކުރިން ހެދޭ ފެންގަނޑު ގަނޑުގައި އުޅުނު ބޮކުބާރެވެ. ބޮކުބާރެއް ދިވެހިން މިހާރަކު ބޭނުމެއް ނޫނެވެ. ކޮންމެހެން މާބޮޑު އިސްކަމެއް ދީގެން މުއިއްޒެއް ކަމަކު ބޮކުބާރު ހޯދާދޭން އުޅޭނެ ކަމެއް ނެތެވެ. 

ޕޯޑިއަމެއް ކައިރިއަށް ހުއްޓެވޭ އިރަށް ތިޔަ ގޮވާނަގަނީ އަބަދު ކޮންހާ މޮޔައެއް ހެއްޔެވެ. ދިވެހިންގެ ބަހޭ، ދިވެހިންގެ ދީނޭ، ދިވެހީންގެ ތާރީހޭ، ދިވެހީންގެ ތަރިކައޭ،  ދިވެހީންގެ މަސައްކަތްތެރިކަމޭ،  ދިވެހީންގެ ހުރިހާ ހުނަރުތަކޭ ކިޔައިގެން ތިޔަ ގޮވަނީ ކޮން ގޮވެލި ފައްޗެއް ހެއްޔެވެ. ތިޔަ ބުނާ އެއްވެސް އެއްޗެއް ދިވެހިންނަކަށް ގެއްލިގެނެއް ނޫޅެއެވެ. 

ދިވެހިންނަށް ދިވެހި ބަސް ގެއްލިގެނެއް ނޫޅެއެވެ. ދިވެހިންނަށް ދިވެހި ބަހުން ނުދެއްކޭ ވާހަކައެއް ނުލިޔެވޭ ލިޔުމެއްނެތެވެ. ޒަމާނީ ޓެކްނޮލޮޖީއާއި އެކު ދިވެހި ބަސް ދަނީ ކުރިއަރާ ފުޅާވަމުންނެވެ. އިހުގައި ދިވެހިބަހުން ނުކުރެވޭ ކިތަންމެ މުއާމަލާތަކާއި އިލްމީ މަސައްކަތެއް މިހާރު އެބަކުރެވެއެވެ. ޒަމާނާއެއް ވަރަށް ދިވެހިބަސް ކުރިއަރައިގެން ގޮސްފައި އޮތިއްޔަކީ މުއިއްޒުގެ ވެރިކަމަށް މިވީ ނުވަމަސް ދުވަހުގެ ތެރެއަކު ނޫނެވެ. ދިވެހިންގެ ދީނަކީ އިސްލާމް ދީނެވެ. ރާއްޖޭގައި ދީނީ އިލްމުފެތުރި ފުޅާވެ އިލްމުވެރިން އުފެދުނީ މުއިއްޒު ވެރިކަމުގައި މުއިއްޒު ކުރި ކަމަކުން ނޫނެވެ.

އުމުރުން ދުވަހެއް ދުނިޔޭން ދުވަހެއް މާޒީވަމުން ދާ ވަރަކަށް ދިވެހީންގެ ތާރީހަކީވެސް ދިރެމުން ދާއެއްޗެކެވެ. ދިވެހީންގެ ތަރިކަ ރައްކާތެރިކުރުމާއި ތާރީހު ދިރާސާ ކުރުމާއި ތާރީހު އިލްމަށް ލޯބިކުރާ މީހުން އެމަސައްކަތް އެބަކުރެއެވެ. ކުރީގެ ސަރުކާރުތަކުން އަރްޝީފާއި ދާރުލްއާސާރާއި އެނޫންވެސް އިދާރާތައް ހަދައިގެން އެކަންކަން އައީ ބަލަހައްޓަމުންނެވެ. މުއިއްޒަށް އަލަކަށް ކުރެވުނު ކަމެއްނެތެވެ. ކުރީން ސަރުކާރުން ޗާޕްހާނާ ހިންގީތީ ތިޔައުޅެނީ ޗާޕްހާނާވެސް ހިންގާނަމޭ ހިތާނޫން ހެއްޔެވެ. ބަލަގަ މިފަދަ ޓެކް ޒަމާނެއްގައި ފަސްދޮޅަހުގެ އަހަރުތަކަށް ދިވެހިން ދާކަށް ބޭނުމެއް ނޫނެވެ. 

ދިވެހީންގެ މަސައްކަތެރި ކަމޭ، ހުނަރޭ ކިޔައިގެން އަނގަތަޅާއިރު ދިވެހިންގެ މަސައްކަތްތެރިކަމާއި ހުނަރު ނުފެންނަނީ ހެއްޔެވެ. މިހާރަކު ގުދު ބިންދައިގެން ވަކަރު ކޮށައިގެން އޮޑިދޯނި ފަހަރު ބަންނާކަށް ދިވެހިން ނޫޅެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމާ ގުޅިގެން ދިވެހި ސަގާފީ ތަރިކާއާއި މަސައްކަތްތެރިކަމާ ސަގާފީ ކުޅިވަރު އާލާވަމުން ދާކަމެއް ނުދެނެ ހުރިންދޯއެވެ. އެހެން ނޫނަސް ޓެކްނޮލޮޖީއާއި މައުލޫމާތުގެ އަލީގައި ލުއިވެ ފަސޭހަވެ ބަދަލުވަމުންދާ މަސައްކަތުގެ ވައްޓަފާޅި އޮބި އަޅުވައިގެން ފަންރިޔަލުގެ ޒަމާނަކަށް ނުގެންދެވޭނެއެވެ. ނުވެސް ދާނެއެވެ. 

ބަވަނަވެތި ދުނިޔެއާއި ފައިހަމަނުވާ ބަޑިބޭސް އަޅާ ބޮޑުބަޑީގެ ޒަމާނަށް ދިވެހިންގޮސް ފިނދުކިބާގެ މަސްގަނޑު ދައްކައިގެން ފޫގަޅައިގެން ފަލިޖަހަން ތިބޭ ބަޔަކަށް ދިވެހިން ދެން ނުވާނެއެވެ. މާތްކަލާކޯއެވެ. އާދަންފުޅު ހޮޓަލުގައި ސައިބަހައްޓަން ކަނޑާލާށެވެ.

އަޖައިބެކެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެ މަތިވެރި ޝަރަފް އެ ބޭފުޅަކަށް ނިސްބަތްވާ ބޮޑުތަކުރުފާނާއި ވަށަފަރު މުއިއްޒު އެއްގޮތްވާނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ. ހެއްދެވިހާ ދޮގަކާއި މަކަރަކާ އޮޅުވާލުމެއް އޮޅުވާލާ ވަށަފަރު މުއިއްޒު ވަރުގެ ގޮތްފޮތް ނެތް މީހަކާއި ބޮޑުތަކުރުފާނު އެއްވަރު ކުރާނީ ހަދަހާވާ ތަންދޮރު ނޭނގޭ ޖާހިލެކެވެ. ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ މުއިއްޒު ކަހަލަ ކޮރަޕްޝަނާއި ފަސާދައިން ތަތްތެޅިފައިވާ ބަތޮލެއް ނޫނެވެ. މުއިއްޒު ފަދައިން ދުލުގައި ގޮށްޖެހޭ ވަރަށް ދޮގެއް ހެއްދެވި ކައްޒާބެއް ނޫނެވެ. ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ ހުސް ގޮނޑިއަކާއި މީހެއްގެ ހިޔަނީގައި ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެން ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ. 

ބޮޑު ތަކުރުފާނަކީ ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް ގަދަވެގަނެ އަޅުވެތިކޮށްގެން އުޅުނު ޕޯޗުގީޒުންނާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަކޮށް ރާއްޖެ މިނިވަން ކުރެއްވި ރާއްޖޭގެ އެންމެހާ ރައްޔިތުން ލޯބި ތާއަބަދަށް ހޯއްދެވި ގައުމީ ބަތަލެވެ. ދިވެހި ތާނަ އަކުރު އުފައްދަވާ ގައުމީ މަސައްކަތުގައި އުޅޭ މީހުނަށް މަހު މުސާރަ ތައާރަފް ކޮށްދެއްވާ ދިވެހި ފައިސާ ތައާރަފް ކުރެއްވި ގައުމީ ލީޑަރެވެ. ވަށަފަރު މުއިއްޒު އެ ތަކުރުފާނާ އެއްފަދަވާނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ.

ތިލަދުން މައްޗަށް ބޮޑު ތަކުރުފާނު ނިސްބަތްވުމަކީ ވަށަފަރު މުއިއްޒު ބޮޑު ތަކުރުފާނަށް ވާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މީހަކު ނިސްބަތްވާ ރަށަކުން މީހަކަށް ލިބޭ މޮޅުކަމެއް މާތްކަމެއް ނުއޮވެއެވެ. އަބޫޖަހުލު ވެސް ނިސްބަތް ވަނީ މައްކާއަށެވެ. އެހެނެކޭ ކިޔާފައި ރަސޫލާއަށް އޮތް ކަރާމަތާއި ލޯތްބަކީ މައްކާއަށް ނިސްބަތް ވީތީ އަބޫޖަހުލަށް ލިބޭނެ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ.

ވަށަފަރު މުއިއްޒަކީ ގައުމު އިސްލާހުކުރަން މިންވަރުކުރެއްވި މާބޮޑު މުސްލިހެއް ކަމަށް ދައްކައިގެން މިހާރު ދިވެހީން ވާވެއްދޭނެ ކަމަށް އާދަން ނަސީރު ހީކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. ޒިޔާރަތަށް ނަދުރު ބުނެ އާދަ ފޫވައްޓަނިވި ސިފަތަކެއް މުއިއްޒު ގައިގާ ހުރިކަމަށް ދައްކަން ފަތުރާން އުޅޭ ގައުމިއްޔަތު ފިކުރަކީ އަޅުވެތި ކުރުމުގެ ފިކުރެވެ. 

ވަށަފަރު މުއިއްޒު އަށަގަންނަވަން އުޅޭ ގައުމިއްޔަތު ފިކުރަކީ ޗިލީގެ އޮގަސްޓޯ ޕީނަޗޭ އާއި ޔޫގެންޑާގެ އީޑީ އަމީނާއި އިޓަލީގެ މޮސެލިނީއާއި ޒިންބާބުވޭގެ ރޮބަރޓް މުގާބޭ ފެތުރު އަޅުވެތި ކަމުގެ ފިކުރެވެ. ބޭރުން ކުރާ އަޅުވެތި ކަމަކަށްވުރެ ވެރިކަމުގެ އާރާބާރު ބޭނުން ކޮށްގެން މުގައްދަސް ވެގަންނަން އުޅޭ މުއިއްޒު ފަދަ ވެރިންގެ އަޅުވެތި ކުރުން ނުރައްކާވެފާ ބިރުބޮޑެވެ. އެފަދަ މީހުންގެ ގޮތަކީ ވެރިމީހާއަކީ މިރިކަލް ކަންތައްތަކެއް ހުންނަ މީހެއްކަމުގައި ދެއްކިގެން ރައްޔިތުން އަޅުވެތިކުރުމެވެ. 

ވެރިންނަށް ހުޝާމަދު ކޮށްގެން ވެރިމީހާ މުގައްދަސް ކުރިކުރީނުން ކަލާނގެ ވަންތަކަމަށް ދައުވާ ކޮށްގެން އުޅުނު ވެރިން ދުނިޔޭގެ ތާރީހު ދެކިފައިވެއެވެ. ވަށަފަރު މުއިއްޒު ފަތުރަން މަސައްކަތްކުރާ ގައުމިއްޔަތުގެ ފިކުރު ހުރީ އެ މިސްރާބަށް ކަމަށް ދޭހަވަނީ އާދަން ނަސީރުމެން ފަދަ މީހުންގެ ބަސްމަގާ އަމަލުންނެވެ. ކޮންމެ ވެރިއަކު ގޯޅި އަޅައިގެން ދަނީ އާދަން ނަސީރުމެން ފަދަ ހިޔާލީ ފޮލާކައްކަދޭ ރޯނު އެދުރުންގެ ސަބަބުންނެވެ.   

ވަކި ދައުލަތަކަށް ނިސްބަތް ނުވާ ބަޔަކު ތިބުމަށް މެދުވެރިވާ އެތައް ސަބަބުތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ. މިފަދަ ގިނަ ބަޔަކު ތިބުމަށް ދިމާވާ މައިގަނޑު ދެ ސަބަބަކީ އެއްވެސް ގައުމަކުން ވަކި ނަސްލެއްގެ މީހަކަށް ވީތީ ނުވަތަ ވަކިނަސްލަކަށް ނިސްބަތް ނުވާތީ ޖާގަ ނުލިބުމާއި ގައުމެއްގެ ގައުމިއްޔަތުގެ އަސާސްތަކާއި ގައުމެއްގެ ގާނޫނީ އިމުގެ ތެރެއަށް އެމީހަކު ނުފެތުމެވެ.

މިދައްކަނީ 4.4 މިލިއަން މީހުންގެ ވަހާކައެވެ. ދިވެހިރާއްޖެ ފަދަ ކުޑަކުޑަ އާބާދީއެއްގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. 3 ލައްކައެއްހާ މަދު މީހުންގެ އާބާދީއަކަށް ގައުމެއްގެ ސިފަ ލިބިގެން ވުމަކީ ކުޑަ ނިއުމަތެއް ނޫނެވެ. ގައުމަކަށް ނިސްބަތް ނުވާ 4.4 މިލިޔަން މީހުންނާ އަޅާބަލާއިރު މިކުޑަކުޑަ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނުލިބެނީ ކޮން ނަސީބެއް ހެއްޔެވެ. ނުހޯދެނީ ކޮން ހިދުމަތެއްހެއްޔެވެ. ނުލިބެނީ ކޮން ހައްގެއްހެއްޔެވެ. އެހެނެއް ކަމަކު ޝުކުރުވެރިވާ ބަޔަކުކަމުގައި އަހުރެމެން ނުވެއެވެ.

ތެދެކެވެ. މިއަދަކީ ރަބިއުލް އަވަލް މަހުގެ އެކެކެވެ. މިއަދަކީ ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ފަހުރުވެރި ގައުމީ ދުވަހެވެ. މިއަދު ރަތް ލިބާސް ލައިގެން، ފަގުޑި އޮޅައިގެން ނިކުމެ ބޮޑު ތަކުރުފާނުގެ ޖިހާދުގެ ވާހަކަ ދެއްކުމުން ގައުމީ ދުވަސް ފާހަގަ ކުރެވުނީ އެއްނޫނެވެ. ގައުމީ ދުވަސް އޭގެ ހަގީގީ މާނައިގައި ފާހަގަ ކުރަން ބޭނުން ނަމަ އެ ޖިހާދުތަކުގެ ހަގިގީ މަނާއާއި މަގްސަދާ މެދު ވިސްނާންޖެހެއެވެ.

މުހައްމަދު ތަކުރުފާނު ޖިހާދު ކުރެއްވީ ގައުމިއްޔަތަށް ޓަކައިއެވެ. ދިވެހިންނަށް ދިވެހިންގެ ހައްގުތައް ހޯދައިދިނުމަށް ޓަކައެވެ. ދީނާއި ވަތަނުގެ ކަރާމަތަށް ޓަކައެވެ. އަހްލާގީ އިމުން ބޭރުނުވާ، މުސްލިމް ދިވެހިވަންތަ މިނިވަން މާދަމާއެއް ގައުމަށް ހޯދާ ދިނުމުގެ ނިޔަތުގައެވެ. ދިވެހިން ގަބޫލު ކުރިޔަސް ނުކުރިޔަސް ބޮޑު ތަކުރުފާނު ފަދަ ގައުމީ ބަތަލުން ބަނތް ގައުމިއްޔަތާއި މިނިވަންކަމުގެ އޮޑި މިއަދު މިއޮތީ ގަދަ ކަނޑުގައި ބެހިފައެވެ. ޖެހި މިސްރާބުން މުޅިން ކައްސާލާފައެވެ.

އާނއެކެވެ. މިއަދުވެސް ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަމަށް ވަކާލާތު ކުރާ ބަޔަކު އެބަ އުޅެއެވެ. ނަމަވެސް ވަކާލާތު ކުރެވެނީ ކޮން ޒާތެއްގެ މިނިވަންކަމެއް ހޯދުމަށް ކަމެއް ދަންނަ އެކަކުވެސް ނޫޅޭ ކަހަލައެވެ. ފަހަރުގާ ނޭނގެނީ ނޫން ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. ނޭނގޭ ކަމަށް ހަދަނީ ކަމަށްވެސް ވެދާނެވެ. އެނގޭ ކަމަކީ ރާއްޖެއަކީ ފުރިހަމަ ސިޔާސީ މިނިވަންކަން އޮތް ގައުމެއްކަމެވެ. ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަމާ ތޮޅޭ ބަޔަކު މިއަދަކުނެތެވެ. ރާއްޖޭން ބައެއް ހިފާ އަޅުވެތިކުރަން އުޅޭ ބަޔަކުވެސް ނެތެވެ. ގައުމިއްޔަތުގެ ނަމުގައި ޖާގަދެމުން ދާތަން ފެންނަނީ ނަފްރަތާއި ފަސާދައާއި ދެކޮޅުވެރިކަމަށެވެ. ވެރިކަމާއި އާރާބާރު ހޯދުމަށާއި ވެރިކަން ދަމަހައްޓާ ބާރުގައި ބަނގުޑި ބެއްދުމަށެވެ. 

ގައުމިއްޔަތުގެ ނަމުގައި އަވަށްޓެރިންނާ މޫނުކަނޑާލާ އާމްދަނީ ހުއްޓޭ ވަރަށް ގުޅުންތައް ގޯސްކޮށް ހަނގުރާމަވެރި ހާލަތަކަށް ގައުމު ވައްޓާލުމަކީ ގައުމިއްޔަތެއް ނޫނެވެ. ބަވަނަވެތި ދުނިޔޭގައި އެކަހެރިވެ އެހީތެރިކަމުގެ އަތުގައި ދަތްއަޅައިގެން ނެގެހެއްޓޭނެ ގައުމިއްޔަތެއް ގައުމެއް ނުއޮންނާނެއެވެ. މަވެތިކަން ބޮޑުކުރުމަށްވުރެ ފުދުންތެރި އަރަނިވެރި ބަޔަކަށްވުމަށް ބައިމަދު ވަސީލަތް މަދު ކުރިއަރާފައިވާ ގައުމުތައް ކުރިއަރާ ދިޔަގޮތް ދަސްކޮށް އެމަގުން ދާން އުޅުމަށްވުރެ ބޮޑަށް ގައުމިއްޔަތު ދެމެހެއްޓޭނެ ގޮތެއް ނެތެވެ. ފައިވާނަށް ނާރާ ފޮށައެއް އަނދެގެން ހުސްގަޔާ ކަމެއްނެތި ހޮޅުއަށީގައި ވާހަކަކިޔާން ތިބި ގައުމިއްޔަތަކީ ގައުމިއްޔަތެއް ނޫނެވެ.     

ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމްގެ މައިބަދައަކީ ޕްރޮސިކިއުޝަނެވެ. ސިޔާސީ ނުފޫޒުން ޕްރޮސިކިއުޝަން ސަލާމަތް ނުވާހާ ދުވަހަކު އަދުލު އިންސާފު ގާއިމެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ވެރިކަމަށް އަންނަ ކޮންމެ ބަދަލަކާއެކު ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލް ބަދަލުވާވުމަކީ ޝަރުއީ ނިޒާމަށް ވެރިކަމުން އަތްބަނާކަމުގެ ސާފު ހެއްކެކެވެ. 

ޝަރުއީ ނިޒާމަށް އަތްނުފޯރުވާނެ ކަމަށް ރައީސް މުއިއްޒު ވެސް ނިކަން ބާރަށް ބުނެއެވެ. އެހެނެއް ކަމަކު ބާރުވެރިކަން ލިބުމާއެކު އެންމެ ފުރަތަމަ ވެސް މުއިއްޒު އެދިމާކުރީ ޕްރޮސެކިއުޓަރ ޖެނެރަލާއެވެ. ޕީޖީ މަގާމުގައި ހުރި މީހާ ބަދަލުކޮށް މުއިއްޒުގެ ގޮނޑިކޮއްކޮއަކަށް ޕީޖީކަން ނުދީ ލޮލުފިޔަ މުއިއްޒަކަށް ނުޖެހުނެވެ. 

މުއިއްޒުގެ ރަބަރސްޓޭމްޕް މަޖިލީހުން ޕީޖީ ޝަމީމް ވަކިކުރަން ނިންމި ނިންމުމުގެ ފަހަތުގައި އޮތީ ސިޔާސީ ބަދަލު ހިފުން ނޫން ދެވަނަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ޕީޖީ މަގާމުން ދުރުކުރުމަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ޖުޑިޝަރީ ކޮމިޓީން ނިންމީ ޒާތީ ތައައްސަބުން ފޯވެތިބެއެވެ.

ޕީޖީއަކީވެސް ވަކި މުއްދަތަކަށް އައްޔަނުކޮށްފައި ހުންނަ މީހެކެވެ. މަގާމުގައި ހުންނަ ޕީޖީއަކު މުއްދަތު ހަމަވުމުގެ ކުރިން މަގާމުން ވަކިކުރަން ޖެހޭނީ ޝައްކެއް ނެތް މިންވަރަށް ކުށެއް ސާބިތުވުމުންނެވެ. ޕީޖީ ކަމުގައި ހުންނަ މީހަކީވެސް އިންސާނެއް ކަމުން އެމީހަކީ ކުށުން ހުސްވެގެންވާ މީހެއް ނޫނެވެ. 

ޕީޖީގެ މަގާމަށް މީހަކު އައްޔަނު ކުރަނީވެސް ބެލުންތަކެއް ބެލުމަށްފަހު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުންނެވެ. މަޖިލީހުގައި ކޮންމެ ބަޔަކު ތިއްބަސް މަޖިލީހުގެ ނިންމުން ތަކަށް އިހުތިރާމް ކުރަން ޖެހެއެވެ. މީހަކު ޕީޖީ ކަމަށް އިސްކުރުމަށްފަހު އެ މީހަކު މަގާމުން ވަކިކުރެވެން ޖެހޭނީ މަގާމުގައި ހުރެ ޕީޖީއެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަންޖެހޭ ގާނޫނީ ޝަރުތެއް އުނިވެގެންނެވެ. ނުވަތަ އަހުލާގީ މިންގަނޑަކާއި ހިލާފުވެގެންނެވެ. ޕީޖީގެ މަގާމުގައި ހުންނަ މީހަކު ކުރަން އެކަށީގެން ނުވާކަމެއް މަގާމަށް އިސްކުރުމުގެ ކުރިން ކޮށްފައިވާކަން ޕީޖީގެ މަގާމުގައި ހުއްޓާ ތިލަވެ ޝައްކެއް ނެތް މިންވަރަށް ސާބިތުވެއްޖެނަމަ ޕީޖީކަމުން ދުރުކުރުމަކީ އެންމެ ރަގަޅުކަމެކެވެ.

ޕީޖީގެ މަގާމުގައި ހުންނަ މީހާ މަގާމުން ދުރުކުރަން ޖެހޭނީ އޭނާގެ ނަޒާހަތްތެރިކަމާ މެދު ކުރެވޭ ތުހުމަތުތައް މަޖިލީހުން ރަނގަޅަށް ތަހުގީގުކޮށް ބެލުމަށް ފަހުގައެވެ. ބޮޑު މެޖޯރިޓީއެއް އޮތަތީ ސިޔާސީ ޖަޒްބާތުގައި ޖެހިގެން ޕީޖީން މަގާމުން ވަކިކުރާނަމަ ޝަރުއީ ނިޒާމަށް ރައީސް ދަނޑިނުބާނާ ކަމަށް ހެދޭނެ އެއްގޮތެއްވެސް ނުއޮންނާނެއެވެ.

ސިޔާސީ ބަދަލު ހިފުމުގެ ޖަޒްބާތުގައި ގާނޫނު އަސާސީގައި ވަކި މުއްދަތަކަށް މަގާމަށް އިސްކުރާގޮތަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ މީހުންގެ މަގާމުގެ މުއްދަތަށް އެއްވެސް އިހުތިރާމެއް ނުކުރެއެވެ. އެއްވެސް ބެލުމެއްނެތި ލިބިއޮތް މެޖޯރިޓީގެ ބޭނުންހިފައިގެން ގަޔަނުވާ އެންމެން ނޮޅާކަށިކާލައެވެ. އެހެނެއް ކަމަކު މުއްދަތު ހަމަނުވަނީސް ރައީސް ކަމުގައި ހުންނަ މީހާ މަގާމުން ވަކިކުރުން ވެފައި އޮންނަނީ ބޮޑު ފާފައަކަށެވެ.

އަޅުގަނޑުމެން އުޅެމުން ދިޔަ ތަނަވަސް ދިރިއުޅުން ބަދަލުކޮށްލީ ތިޔަ ބޭފުޅުންނެވެ. ބޭފުޅުންނަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ ތަނަވަސްކަން ފެނި ހަޖަމުނުވެގެން ނެވެ. މިއަދުވެސް އެފުރުސަތު ދޭށެވެ. އަޅުގަނޑުމެން އެނބުރި އެދިރިއުޅުމަށް ދާނަމެވެ. ނަމަވެސް އެގޮތް މިއަދުވެސް ތިޔަ ބޭފުޅުންނަކަށް ހަޖަމެއް ނުވާނެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ތަނަވަސް ވާނެތީއެވެ. ފޯރާބަޔަކަށް ވާނެތީއެވެ.

އިއްޒައްތެރި އާރިފެވެ. ފަހަރުގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުރީގެ ދިރިއުޅުން ތިޔަ ބޭފުޅާގެ ބޮޑާކަމުން ނުއެނގި ދާނެއެވެ. ކޮންމެއަކަސް ކިޔައިދޭނަމެވެ. 

އަޅުގަނޑުމެންގެ ވެރިންނަށް މުސާރަ ދިނީ ބާނާ މަހުން މިޒަމާނުގެ ބަހުންނަމަ ޓެކްސް ފައިސާ ދީގެންނެވެ. ތައްލީމުވެސް އެގޮތަށެވެ. އިގްތިސާދީ ހާލަތު ރަނގަޅެވެ. ކައިރީގައި އޮންނަ ފަޅު ރަށަކީ ވަގުފު ރަށެކެވެ. އާމްދަނީ ހޯދެއެވެ. އިތުރުވެސް ވެއެވެ. ވިޔަފާރި ކުރަނީ އޮޅުދޫކަރައަށް ސިދާ ރަށުން ގޮހެވެ. މާލެއަށް ބަރޯސާނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން އޭރު އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ތިޔަ ވިދާޅުވާ އިއްޒަތްތެރިން ކުޑަކަކޫ ޖަހާވަރުގެ މުއްސަދިންނެވެ. މިކަންވެސް ހަޖަމް ނުވީ ހަމަ ތިޔަ ބޭފުޅުންނަށެވެ. 

އިއްޒަތްތެރި އާރިފެވެ. މިހިސާބުން ހަޖަމު ނުވެގެން ބޮޑު ކުޑަ މެދު ކުރިޔަށްލާ ކަތީބުންލީއެވެ. އަނގަޔާ އަތާ ދިމާނުވާވަރުގެ މުސާރަ ދިނީއެވެ. ނުވިތާކަށް ވަގުފު ރަށްގަނޑު އަތުލައި އޮޅުދޫ ދަތުރަށްވެސް ހުރަސް އެޅީއެވެ. މަޖުބޫރު ކޮށްގެން ތިޔަ ބޭފުޅުންގެ ފައިބުޑަށް ތިރި ކުރުވީއެވެ. މި ދިރިއުޅުން ބަދަލުވީ މި ހިސާބުންނެވެ.

އިއްޒަތްތެރި އާރިފެވެ. އިހު ހުރިގޮތަށް ޖެހިގެން އޮންނަ ރަށް ދޭށެވެ. އޮޅުދުއަށް ކުރިދަތުރު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ދޭށެވެ. އޭރުން އިއްޒަތްތެރި އާރިފުގެ ބަސްއަހައިގެން ކުރީގެ ދިރިއުޅުމަށް އެނބުރި ހިނގިދާނަމެވެ. ގަރުދިޔަބަތް ވެސްކައިފާނަމެވެ. އަދި ތިބޭފުޅުންނަށް އެއްވެސް އުނދަގުލެއްވެސް ނުކުރާނަމެވެ. އެއްވެސް އެއްޗެއްވެސް ދޭނެކަމެއް ނެތެވެ. ވަރަށް ސަލާމެވެ.

ޗައިނާގެ އަސާސީ ޕެންޝަނަށް ބަރޯސާވެގެން ދުވަސްވި މީހުނަށް ބަނޑުފުރާނަ މުއްތި ކުރެވޭ ވަރު ނުވެއެވެ. ގިނަ ބަޔަކު އާމްދަނީ އިތުރު ކުރަނީ ސިޓީތަކުގައި މަސައްކަތްކޮށްގެން ނުވަތަ ބައެއް ބާވަތްތައް ވިއްކައިގެން ނަމަވެސް ވޯލްޑް ބޭންކުން ބުނާ ގޮތުން އެމީހުނަށް ދުވާލަކު 3.65 ޑޮލަރުވެސް ނުލިބެއެވެ.

ޗައިނާގެ އެންމެ ފަހުގެ ތަފާސްހިސާބު ތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި ގާތްގަނޑަކަށް 94 މިލިއަން މުސްކުޅި މަސައްކަތްތެރިން އުޅެއެވެ. އެއީ ޗައިނާގެ 734 މިލިއަން ހިމެނޭ ލޭބަރ ފޯސްގެ ގާތްގަނޑަކަށް %12.8 އެވެ. ޖަޕާނާއި ދެކުނު ކޮރެއާއަށް ވުރެ ނިސްބަތް ދަށް ނަމަވެސް ކުރިއަށް އޮތް ދިހަ އަހަރު ތެރޭގައި އިތުރު 300 މިލިއަން ޗައިނާ މީހުން 60 އަށް އަރާނެ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ.

ޗައިނާގެ ކޮހޯޓްގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި މީހުންނަކީ މުސްކުޅި ހިޖުރަވެރިންނެވެ. އެމީހުންނަކީ އިގްސާދެއް މައްޗަށް ދިއުމަށް އުންމީދުކުރާ އިގްތިސާދަކަށް ބޭނުންވާ ޒާތުގެ ޕްރޮފެޝަނަލް ހުނަރު ނެތް ބައެކެވެ. އެތަނުން ކޮންމެ މީހަކަށް 4،000 ޔުއާން (552 ޑޮލަރު) މަހުން މަހަށް ލިބެނީ ސާފުކުރާ މީހުންގެ ގޮތުގައި 13 ގަޑިއިރުގެ ޝިފްޓްތަކުގައި މަސައްކަތް ކޮށްގެންނެވެ.

ކޮހޯޓް މީހުންނާއި ޗައިނާގައި ކުރިއަށް އޮތް 10 އަހަރު ތެރޭގައި ރިޓަޔަރމަންޓް އުމުރަށް ވާސިލްވާ 100 މިލިއަން ހިޖުރަވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކަށް އޮތް ގޮތަކީ އެނބުރި އަވަށަށް ގޮސް ކުޑަ ބިންކޮޅަކާއި މަހުން މަހަށް ލިބޭ 123 ޔުއާން (17 ޑޮލަރު) ގެ ޕެންޝަނުން ދިރިއުޅުމެވެ.

ޗައިނާގެ އުމުރުން ދުވަސްވީ އުންމީދު ކެނޑިފައި ތިބި މީހުން ބުނަނީ "އަހަރެމެން އެއްވެސް މީހަކަށް ނުބެލޭނެ" ކަމަށެވެ. "އަހަރެން ބޭނުމެއް ނޫން އަހަރެންގެ ދަރިންނަށް ބުރައަކަށް ވާކަށް" އަސަރާއެކު އެމީހުން ބުނެއެވެ. އެމީހުންގެ އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމުގެ ގޮތުގައި ބުނަނީ "އަހަރެމެންގެ ގައުމުން އަހަރެމެންނަށް ލާރިއެއްވެސް ނުދޭ." ކަމަށެވެ. 

މިދިޔަ ގަރުނުގެ ފަހުކޮޅު ޗައިނާގެ ސިޓީތަކަށް އެއްވެ، އިންފްރާސްޓްރަކްޗާ ބިނާކޮށް، ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑު އެކްސްޕޯޓަރަކަށް އެގައުމު ހެދި ޖީލަށް މިހާރު އޮތީ ފެންވަރުދަށް ނިކަމެތި ހިތްދަތި ދިރިއުޅުމެކެވެ. ޗައިނާއިން އެމީހުންނަށް ވަރުގަދަ ރައްކާތެރިކަމެއް އުފާވެރި ކަމެއް ހޯދައެއް ނުދެވުނެވެ. ޗައިނާ ބިނަކުރި މީހުން ތިބީ ސަލާންޖަހަން މަގުމަތީގައެވެ. 

ދިވެހިންނަކީ ރަށުން ލިބެން ހުރި އެއްޗެތި ބޭނުންކޮށްގެން އޮޑި ދޯނިފަހަރު ބަނދެގެން ދަތުރު ފަތުރު ކުރިބައެކެވެ. ބޮޑު ހަރަދުކޮށްގެން ދަރާވިކިގެން މަތިންދާ ބޯޓާއި ހައިސްޕީޑް ލޯންޗް ފަހަރާއި އިންޖީނު އެޅި ދޯނިފަހަރުގައި ދަތުރު ފަތުރުކޮށް އުޅުނު ބަޔަކު ނޫނެވެ. ދަރާ ވިކިގެން މިހާރު މި ޖަހަނީ ކޮން ސަކަރާތެއް ހެއްޔެވެ. އިހުގައި އުޅުނުހެން ފައްޔާއި ފަންރިޔަލުގައި މިއަދުވެސް ދަތުރު ކުރެވޭނެ ނޫން ހެއްޔެވެ. އޭރަކުން ދަނގަޑާ ފައިބަރާއި ތެލަށް ހަރަދުކޮށްގެން މިޖަހާ މަރުފަލި ޖަހާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. ގައުމިއްޔަތު ދިރުވުމަކީ އެއީ ނޫން ހެއްޔެވެ.

ވިލަޔަށް ވާހަކަ ގޮވާވަރުގެ ކޮންހާ އުސް އިމާރާތެއް އަޅާކަށް ހެއްޔެވެ. ކުޑަކުޑަ މަސައްކަތަކުން ފަންޖިފުޑިއެއް އަޅާލައިގެން ކާޅިވައް ދިއްލައިގެން ކަށިކެޔޮފަތު ފަންކާއަކުން ވިހެލައިގެން ރޯނުފުރި އެނދެއްގައި ނިދަލައިގެން އުޅުމަކީ ކިހާ އުފާވެރިކަމެއް ހެއްޔެވެ. ގޮނޑު ދޮށާއި ހަނޑަސްބުރިއަށް ގަލޯހާޖާކޮށްގެން މިސްކިތުވަޅުން ފެންވަރާލައިގެން ނޫޅެންވީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ. މުންޑެއް އަނދެ ބޮލުގައި ފޮށައެއް އޮޅާލައިގެން އުޅޭއިރު މާ ފިރިހެން ނޫން ހެއްޔެވެ. އަންހެނުން ކަނޑިއްކާއި ދިވެހި ލިބާސް ލީމާ އެހުންނަ ބަނިޔާދަންކަން ނުހޯދާންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ. ދިވެހިންގެ ގައުމިއްޔަތަކީ އެއީ ނޫން ހެއްޔެވެ.

އެދުރުގެއަކަށް ގޮސް ހަތިމްކޮށްލާ އެއްކޮށް ކަނޑާ ގުނަކޮށްލަން އެނގޭވަރުވީމާ ނިމުނީ ނޫން ހެއްޔެވެ. ކޮންހާ ކޮލަޖަކާ ޔުނިވަރސިޓީއެއް ހަދައިގެން އުޅޭކަށް ހެއްޔެވެ. ދިވެހީންގެ ގައުމިއްޔަތުގައި އެދުރުގެ ވަރެއް ނޯންނާނެ ނޫން ހެއްޔެވެ. 

ފޫޅުމައިންނާއި ހަކީމުން ތިބީމާ ނިމުނީ ނޫންހެއްޔެވެ. ހޮސްޕިޓާތަކާއި ޑޮކްޓަރުންނާއި ނަރުހުން ތިބުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. ދިވެހީން އުޅުނީކީ އެމީހުން ތިބެގެނެއް ނޫނެވެ. 

ދޮން މީހުން ގެނެސްގެން ހޭނުބަހައްޓާ ޑޮލަރު ހޯދަން ތެޅިފޮޅުމުގެ ބޭނުމެއް އެބަ އޮތް ހެއްޔެވެ. ފަޅުގައި އޮންނަ ވެހިމަސްގަނޑަށް ދޮށި އުކާލިޔަސް ލައިގެން ކާވަރުވާނެއެވެ. ދިޔާހަކުރާ ގަބުޅިއާއި ވަޅޯމަހާ ހުރިއްޔާ ފުރާގު ލިބޭނެއެވެ. ކޮންހާ މަރު ސަކަރާތެއް ޖަހާކަށް ހެއްޔެވެ.

ކޮންޕިއުޓަރާއި މޮބައިލް ފޯނާއި އިންޓަނެޓަކީ ދިވެހީންގެ ރާއްޖެއާއި ގުޅުމެއް ހުރި އެއްޗިއްސެއް ނޫނެވެ. ދިވެހި ގައުމިއްޔަތާ އެއްވެސް ރައްޓެހިކަމެއް ހުރި އެއްޗިއްސެއް ނޫނެވެ. 

ރައީސް މުއިއްޒުގެ ދިވެހިންގެ ރާއްޖޭގެ ގައުމިއްޔަތަކީ ރަންނަމާރިއާއި ފުރާވަރުގެ އަންހެން ކުއްޖަކަށް ނުވިއްޔާ ކިތަންމެ ހާވެސް ރަގަޅެވެ.  

ރާއްޖޭގައި ސިޔާސީ އިސްލާހީ ހަރަކާތް ފުޅާދާއިރާއެއްގައި ހިނގައިގަތީ އީވާނު ނަސީމްގެ މަރާ ގުޅިގެން އެތެރެއާއި ބޭރުން އޭރުއޮތް ސަރުކާރަށް ހުރި ޕްރޭޝަރތައް ކަނޑުވާލަން ސަރުކާރުން ދިން ލުއިތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ރައީސް ކަމުގެ ހަވަނަ ދައުރެއް ރައީސް މައުމޫނު ފެއްޓެވީ އީވާން ނަސީމު ޖަލުގައި މަރާލެވުމާއި ގުޅިގެން އުފެދުނު ހަމަ ނުޖެހުމުގައި ޖަލުގައި ބަޑިޖަހައިގެން އެތައް ބަޔަކު މަރުވެ މުޅި މާލޭގައި ހުޅުޖެހުމާއި އަނިޔާވެރިކަން އާއްމުވެ ނުރައްކަލަށް ވެއްޓުނު ދުވަހުގެ ފަހުންނެވެ. 2003 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރ 19، 20ގެ ފަހުންނެވެ. 

ވެވަޑައިގެން މަޖުބޫރާއެކު ރައީސް މައުމޫނު ދޫދެއްވެވީ އިމެއްނެތިއެވެ. ކިޔާނެ އެއްޗެއް ކިޔަންވީއެވެ. ލިޔާނެ އެއްޗެއް ލިޔަންވީއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެތެރެއާއި ބޭރުގައި އިސްލާހުގެ ނަމުގައި ސިޔާސީ ހަރަކާތްތައް ފެށުނީ ފަތުއަޑު ކިޔާފައެވެ. ގަބޫލު ކުރިޔަސް ނުކުރިޔަސް ރައީސް މައުމޫނާ ދެކޮޅަށް ހިންގި ސިޔާސީ ހަރަކާތުގެ މައި އިންޖީނަކީ ވިޔަފާރިވެރިޔާ ގާސިމު އިބްރާހީމެވެ. 

އިދިކޮޅު ސިޔާސީ ފިކުރު ފެތުރުމުގައި ދިވެހި އޮބްޒަރވަރ (ޑީއޯ) އިސް ދައުރެއް އަދާކުރިއެވެ. އިދިކޮޅު ސިޔާސީ ފިކުރު ފެތުރުމަށް މާލޭގައި ހުއްތީފައި އޮތް އައްޑުވަސް މަޖައްލާ ސިޔާސީ މަޖައްލާއެއް ގޮތުގައި ނެރެންފެށުނެވެ. އެއާއި އެކުއެކީ ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހު ކުރުމަށް ރައްޔިތުންގެ ހާއްސަ މަޖިލިސް އެއްކުރެއްވުމަށް ރައީސް މައުމޫނު ނިންމެވުމުން ހާއްސަ މަޖިލީހަށް އިސްލާހީ ހަރަކާތުގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އިންތިހާބު ކުރުމަށް ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރިއެވެ. މި ހުރިހާ ކަންކަމުގެ މުގުލުގައި ހުންނެވީވެސް ގާސިމް އިބްރާހީމެވެ.

ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހު ކުރަން އެއްކުރެވުނު ރައްޔިތުންގެ ހާއްސަ މަޖިލީހުގެ ރައީސް ކަމަށް ގާސިމް އިބުރާހީމް ގެނައުމަށް ރިފޯމިސްޓުން ކުރިމަސައްކަތް ކޮޅެއްގައި ނުޖެހި ރިފޯމިސްޓުން ވޯކްއައުޓް ކުރުމުން މަޖިލީހަށް ރައީސަކު ނުހޮވި މަޖިލިސް ހުއްޓުނެވެ. ހުއްޓިފައި އޮތް ރައްޔިތުންގެ ހާއްސަ މަޖިލިސް ހިނގައިގަތީ އޮގަސްޓް 12،13ގެ އެއްވުމާ ގުޅިގެން ހުރިހާ ރިޕޯމިސްޓުން ޖަލުގައި ހައްޔަރު ކުރުމަށް ފަހުގައެވެ. އައްބާސް އިބްރާހީމް ރިޔާސަތުގައި ބައިންދައިގެން ހާއްސަ މަޖިލިސްގެ ޖަލްސާތައް ފެށުނު ނަމަވެސް ދެއަހަރު ވެގެން ދިޔައިރު ވެސް ގާނޫނު އަސާސީގެ އެންމެ އަކުރެއްވެސް ލިޔެވި ފާހެއް ނުކުރެވުނެވެ. 

ސްނަމީއާއި ގުޅިގެން ގައުމީ އެއްބައިވަންތަކަމުގެ ދުވަހުގެ ނަމުގައި ދުވަހެއް ފާހަގަ ކުރައްވަން ފައްޓަވާ އޮގަސްޓް 12،13 އާއިގުޅިގެން ހައްޔަރުކުރި އެންމެން ރައީސް މައުމޫނު މިނިވަން ކުރެއްވީ އިތުރު ތަހުގީގެއް ދައުވާއެއް ނުކުރާ ގޮތަށެވެ. ޖަލުން މިނިވަންވުމަށް ފަހު ދުވަސްކޮޅަކު ރާއްޖޭން ބޭރުގައި ހުންނެވުމަށް ފަހު ގާސިމް އިބުރާހީމް ގައުމަށް ވަޑައިގަތީ ރައީސް މައުމޫނުގެ ޕާޓީ ޑީއާރުޕީއަށް ސޮއިކުރައްވާ މާލީ ވަޒީރުކަމާއި މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީގެ ގަވަރުކަމާއެކުގައެވެ. އެންމެ ފަހުން ޑީއާރުޕީގެ ނައިބު ލީޑަރަކަށް ވެވަޑައިގެން ރައްޔިތުންގެ ހާއްސަ މަޖިލީހުގެ ރައީސަށް ވެވަޑައިގަތެވެ. ކުރިން އެ މަގާމު ގާސިމަށް ނުދެއްވަން އުޅުއްވި ހުރިހާ މެންބަރުންގެ ވޯޓު ހޯއްދަވައިގެންނެވެ. 

ކުރިއަށް ނުކަނޑާފައި އޮތް ގާނޫނު އަސާސީގެ މަސައްކަތް އަލިފުން ޔާއަށް ނިންމީ ގާސިމު އިބްރާހީމްގެ ރިޔާސަތުގައެވެ. 2007ގައި ގާނޫނު އަސާސީ ތަސްދީގުކުރެއްވުމާއެކު ސަރުކާރުގެ މަގާމްތަކުން އިސްތިއުފާ ދެއްވާ ޖުމްހޫރީ ޕާޓީ އުފައްދަވައިގެން އެމްޑީޕީއާއި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެން ރައީސް މައުމޫނުގެ ވެރިކަން ނިންމެވުމުގައި ކިންގ މޭކަރަކީ ގާސިމު އިބްރާހީމެވެ. ރައީސް ނަޝީދުގެ ވެރިކަން ވައްޓާލައްވާ ޑރ. ވަހީދަށް ވެރިކަން ހޯއްދަވާ ދެއްވުމުގައި ގާސިމްގެ ދައުރު ބޮޑެވެ. ރައީސް ޔާމީނާއި ރައީސް ސޯލިހަށް ވެރިކަން ލިބި ވަޑައިގަތީވެސް ގާސިމު އިބްރާހީމްގެ ބޮޑު ދައުރަކާ އެކުގައެވެ. ނަމަވެސް 2023 ގެ ރިޔާސީ އިންތިހާބުގެ ފުރަތަމަ ބުރުގައި ގާސިމް އިބްރާހީމަށް ލިބިވަޑައިގަތީ ލަދުވެތި އަދަދެއްގެ ވޯޓާއެކު ފަސްވަނައެވެ. 2023 ގެ ކިންގ މޭކަރއަކަށް ވެވަޑައިގަތީ ރައީސް ނަޝީދެވެ. ޒަމާނުއްސުރެ ގާސިމް އިބްރާހީމަށް އޮތް ކިންގ މޭކަރކަން ހަތިމުވީއެވެ.    

އެންމެ ކައިރިން އެންމެ ހަރަދު ކުޑަކޮށް ޒަރޫރީ ބޭނުން ތަކަށް ބޭނުންވާ ގިނަ ބާވަތްތައް ދިވެހިން ހޯދާ ތަނަކީ އިންޑިއާއެވެ. އަލުއްވާއި ފިޔައާއި ކުކުޅު ބިހުން ފެށިގެން ހިލަޔާއި ހިލަވެއްޔަށް ދަންދެން އެތެރެ ކުރަނީ އިންޑިއާ އިންނެވެ. އެންމެ ގިނައިން ޑޮކްޓަރުންނާއި ނަރުހުންނާއި ޓީޗަރުން އެތެރެ ކުރަނީ ވެސް އިންޑިއާއިންނެވެ. އަނެއްކޮޅުން އިންޑިއާގެ ކެރެލައާއި ކަރުނާޓަކައާއި މެޑްރާސްގެ މެޑިކަލް ޓޫރިޒަމްގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ހިއްސާ ނުލާހިކު ބޮޑެވެ.

ރާއްޖޭގައި އިންޑިއާގެ ކުދި ބޮޑު އިންވެސްޓްމަންޓް ތަކާއި ވިޔާފާރިތައް އެހާމެ ގިނައެވެ. ރިސޯޓް ތަކުން ފެށިގެން ގޮސް ކަންމަތީ ފިހާރަތަކާ ހަމަޔަށް ރާއްޖޭގައި އިންޑިއާ ވަނީ ވަކި ހިއްޕާފައެވެ. ބިން ހިއްކުމާ މަގުހެދުން ފަދަ ބޮޑެތި ޕްރޮޖެކްޓްތައް ހިންގުމުގައި އިންޑިއާ ކުންފުނިތައް އެހާ ގިނައެވެ.  

ދިވެހި ދައުލަތުގެ ހަރަދު ބަރަދު ހަމަޖެއްސުމުގައި މާލީ އެހީތެރިކަން ބޭނުންވާ ކޮންމެ ދަނޑިވަޅެއްގައި މާލީ އެހީތެރިކަން އެންމެ ބޮޑަށް އަދި އެންމެ އަވަހަށް ފޯރުކޮށްދެނީ އިންޑިއާ އިންނެވެ. ހިލޭ އެހީއާއި ލޯނުގެ ގޮތުގައެވެ. އެހެން ގިނަ ގައުމުތަކާ ހިލާފަށް ބަޖެޓް ސަޕޯޓްގެ ގޮތުގައި ރާއްޖެއަށް އެންމެ ގިނައިން އެހިތެރިވެ ދެނީ އިންޑިއާއިންނެވެ.

ފެށުނީއްސުރެ އަސްކަރީ ގޮތުންވެސް އެންމެ ބޮޑު ގުޅުމެއް އޮންނަނީ ރާއްޖެއިން އިންޑިއާއި އެކުގައެވެ. ސަރަހައްދު ބެލެހެއްޓުމަށް އަސްކަރީ އުޅަނދު ފަހަރު ހަދިޔާ ކުރުމާއި އަސްކަރީ އާލާތް ދިވެހި އަސްކަރިއްޔާއަށް ފޯރުކޮށް ދިނުމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް އެހީތެރި ވެދެނީ ވެސް އިންޑިއާއެވެ. އަސްކަރީ މީހުން ތަމްރީނު ކުރުމާއި އެނޫންވެސް އެތައް ރޮނގަކުން އިންޑިއާ އަސްކަރިއްޔާގެ މަދަދާއި އެއްބާރުލުން އަބަދުމެ ރާއްޖެއަށް ލިބެއެވެ. ހާއްސަކޮށް ގައުމީ ކާރިސާތަކާއީ ގައުމީ ސަލާމަތަށް ނުރައްކާވާ ކޮންމެ ދަނޑިވަޅެއްގައި އިންޑިއާ އޮންނަނީ އެންމެ ކައިރީގައެވެ.

އިންޑިއާ ކަނޑުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމާއި ކަނޑުފޭރުން ހުއްޓުވުމުގައި ރާއްޖެއާއި އިންޑިއާ އަކީ އެއްވިސްނުމުގެ ދެގައުމެވެ. މަސްތުވާ ތަކެތީގެ ވިޔަފާރިއާއި ޓެރެރިޒަމާ ދެކޮޅަށް ބައިނަލްއަގުވާމީ ގޮތުން ރާއްޖެއާއި އިންޑިއާ ހަރަކާތްތެރިވަނީ އެކުއެކީގައެވެ. ރާއްޖެއާ އިންޑިއާއަކީ އެއްގޮތަށްވުރެ ގިނަގޮތް ގޮތުން ވަކިވެވެން ނެތް ދެގައުމެވެ. ރާއްޖެއަށް އިންޑިއާ އައުޓެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. އިންޑިއާއަށް ރާއްޖެ ވެސް އައުޓެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. 

ބައްޕާފުޅު: އައްސުލްތާން އިބްރާހިމް ނޫރައްދީންގެ އަލްއަމީރާ ފާތިމާނޫރައްދީންގެ އަންނަބީލާ  ޢާއިޝަގެ  ދަރިކަލުން މޫސާ މުހައްމަދު ދީދީއެވެ.

މަންމާފުޅު: އައްސުލްތާނު އިބުރާހީމް ނޫރައްދީންގެ އަލް އަމީރު އަލީ ނޫރައްދީންގެ އަންނަބީލާ ޒުލައިޚާ އަލީއެވެ.

އުފަންވެވަޑައިގަތީ: 1936 ވަނަ އަހަރުއެވެ.

ކިޔަވާ ވިދާޅުވީ:  ސްރީލަންކާ އިންނެވެ.

އަދާކުރެއްވި ބައެއް މުހިންމު ވަޒީފާ:

ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ނައިބުކަން

މިނިސްޓަރ އޮފް އެޑިއުކޭޝަން

މިނިސްޓަރ އޮފް ފިނޭންސް

މިނިސްޓަރ އޮފް ހެލްތު

މިނިސްޓަރ އޮފް ފިޝަރީޒު 

ލަންކާ ގައި ހުންނަވާ ދިވެހި ދައުލަތުގެ ސަފީރު ކަން 1960 ން 1967 އަށް

އދ. އަށް ކަޑަ އަޅުއްވާފައިވާ ދިވެހިދައުލަތުގެ ދާއިމީ މަންދޫބު ކަން 1967 ން 1970 އަށް

ފުރަތަމަ ވަޒީފާ އަދާކުރާން ފެއްޓެވީ ޝްރީލަންކާ ގައި ހުންނަ ދިވެހި އެމްބަސީގެ ސެކްރެޓެރީ ކަމުގެ މަޤާމްގައެވެ. އެވަޒީފާ ލިބިވަޑައިގަތީ 1957 ވަނައަހަރު ޖޫން 17 ވަނަ ދުވަހުއެވެ.

ގައުމީ ޚިދުމަތް: ތަފާތު ރޮނގު ރޮނގުން 50 ވަރަކަށް އަހަރު ދިވެހި ޤައުމަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވިއެވެ. އެކި ރޮނގު ރޮނގުން ދިވެހި ޤައުމަށް ޚިދުމަތް ކޮށް ދެއްވި ދިގު މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި އެމަނިކުފާނުގެ ނަންފުޅު ދިވެހި ތާރީޚުގައި ފަވާލެވިގެން ދިޔައީ އިނގިރޭސިންގެ އަތުން ދިވެހި ޤައުމު މިނިވަން ކުރުމަށް އެކުރެއްވި މަސައްކަތުގެ ސަބަބުންނެވެ.

މިނިވަންކަމަށް ކުރެއްވި މަސައްކަތްޕުޅުގައި ހުރި ގޮންޖެހުންތަކުގެ ތަސައްވުރެއް:

އެއިރު އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށުގައި ރާއްޖެ އޮންނަތާ  70 އަށް ވެރެން ގިނަ އަހަރު ވެއްޖެއެވެ. ނަމުން ހިމަޔަތުގެ އަޅުވެތިކަމުގައި ވީދުވަސް ތަކުގައި ދިވެހި ދައުލަތުން އިނގިރޭސި ވިލާތަށް އަހަރަކު 2000 ޕައުންޑް ދައްކަން ޖެހެއެވެ. މިނިވަންކަން ލިބުމުގެ ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއް ކުރިން މިޖިޒީ ކަނޑާ ލެވުނު ނަމަވެސް ދިވެހި ރަސްކަމަށް މީހަކު އިސް ކުރުމުގައި އިނގިރޭސިންގެ ލަފާ ހޯދަން ޖެހުމާއި  ދިވެހި ރައްޔިތުން ބޭރު ޤައުމު ތަކަށް ދަތުރު ކުރުމުގައި އިނގިރޭސި ޕާސްޕޯޓު ބޭނުން ކުރަން ޖެހުމާއި މިކަންކަން މިނިވަންކަން ލިބުމާހަމަށް ދެމިއޮތެވެ. އަދި މިނިވަންކަން ލިބުމާހަމައަށް އެއްވެސް ބޭރު ޤައުމަކާއިއެކު  ދިވެހިންނަން ގުޅުން ޤާއިމު ނުކުރެވެއެވެ. ނަމަވެސް ދާޚިލީ ކަންކަން ހިންގުމުގެ މިނިވަންކަން ދިވެހިންނަށް އޮތެވެ. 

ނަމަވެސް 1957 ވަނައަހަރު އައްޑޫ އަތޮޅު ގަން 100 އަހަރަށް އިނގިރޭސިން ނަށް ދިނުމާއި ގުޅިގެން އެދިމާވި މައްސަލަ ތަކުގެ ސަބަބުން އިނގިރޭސިން ދިވެހި ޤައުމުގެ ދާޚިލީ ކަންކަމުގެ ތެރެއަށް ވަންނަން ފެށިއެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީސް އަށް އެންގުމެއް ނެތި އައްޑޫ ގަން އިނގިރޭސިންނަށް ދިން މަސްއަލާ ގައި އެއިރު ޤައުމުގައި ހުންނެވި ބޮޑުވަޒީރު ޤައުމަށް ޚިޔާނާތްތެރިވެއްޖެކަމަށް ބަލައި އެކަން މަޖިލިސްއަށް ހުށަހަޅާ ބަހުސް ކުރަން ފެށުމުން ބޮޑުވަޒީރު އިސްތިއުފާ ދެއްވިއެވެ.

1957 ޑިސެންބަރު 12 ވަނަ ދުވަހު އެހެން ބޭފުޅަކު ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް އިސްކުރުމާއި ގުޅިގެން  އަލަށް އިސްކުރެވުނު ބޮޑުވަޒީރު އިނގިރޭސިންގެ އެދުން ތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ދެކޮޅު ހެދުމުގެ ސަބަބުން ދެކުނުގެ ހަތަރު އަތޮޅުގައި ވަރަށް ބޮޑު ހަމަނުޖެހުމެއް ހިނގައިދިޔައެވެ. މިކަމުގެ އަޑީގައި ތިބީ އިނގިރޭސިންނެވެ. މިހަމަނުޖެހުން ގަޑުގެ ތެރޭގައި އެންމެ ފަހުން ދެކުނުގެ ހަތަރު އަތޮޅު ދިވެހި ދިދައިގެ ދަށުން ވަކިވެ އަމިއްލަ ދައުލަތެއް އުފެއްދިއެވެ. މި މަސްއަލަ ހައްލުކުރަން ދިވެހިން ވަރަށް އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުއްވިއެވެ. މަސްލައިގެ ބޮޑުކަމާއި މިކަމުގެ އަޑީގައި އޮތް ދައުލަތުގެ މިލިޓަރީ ބާރާއި ވަރުގަދަ ކަން ދިވެހިންނަށް އިޙުސާސް ވީހިނދު އިނގިރޭސިންނާއި ވާހަކަ ދައްކައިގެން ސުލްޙަ ވެރިކަމާ އެކު މިމަސްއަލާ ހައްލުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެއްޓެވިއެވެ

މަސައްކަތުގައި ބޮޑުވަޒީރުގެ ދަށުން އެންމެއިސް ދައުރެއް އަދާކުރެއްވި  ބޭފުޅަކީ އަބްދުއް ސައްތާރު މޫސާދީދީ އެވެ. ސުލްޙައިގެ މަސައްކަތް ކުރިއަށް ދިޔައިރު ދިވެހިންނަށް އިޙުސާސް ވަމުން ދިޔަ އެންމެ ބޮޑު އެއް ކަމަކީ, އިނގިރޭސިން  ދިވެހި ސަރުކާރުގެ އަމުރު ތަކަށް ބޯނުލެނބުމެގެ އެންމެ ބޮޑު ސަބަބަކީ އިނގިރޭސިންގެ ޙިމާޔަތުގެ ދަށުގައި ދިވެހިރާއްޖެ އޮތުމެވެ. މިކަން މިގޮތަށް އިޙުސާސުވި އެއް ހާދިސާ އަކީ, ދިވެހި ރައްޔިތަކާއި އޭނާގެ އާއިލާ ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ހުއްދަ  އަކާއިނުލައި  ދިވެހި ސަރުކާރަށް އެންގުމެއް ނެތި ރާއްޖެ އިން ބޭރުކޮށް އިނގިރޭސިންގެ  ދަށުގައި އޮތް އެހެން ޤައުމެއްގައި ވަޒަންވެރިކުރި ހާދިސާ އެވެ. މި ކަމާއި ގުޅިގެން ދިވެހި ސަރުކާރުން އިނގިރޭސިން ނާއި ސުވާލު ކުރުމުން ދެއްވި ޖަވާބަކީ, އިނގިރޭސި ރައްޔިތަކު އިނގިރޭސިން ބޭނުން ތަނަކަށް ގެންދިއުމުގައި ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ހުއްދަ ހޯދަން ނުޖެހޭނެ ކަމަށެވެ.

އިނގިރޭސިން ގެ ފަރާތުން އައި އެތައް ގޮންޖެހުން ތަކެއްގެ ސަބަބުން އިނގިރޭސިންގެ އަތުން މިނިވަންކަން ހޯދުމަށް އެއިރު އޮތް ސަރުކާރުން ނިންމެވިއެވެ. މިކަމަށް ދިވެހި ދައުލަތުން އައްޔަން ކުރެއްވި ބޭފުޅަކީވެސް އަބްދުއް ސައްތާރު މޫސާދީދީ އެވެ. ބޮޑުވަޒީރުގެ އިރުޝާދުގެ ދަށުން އެމަނިކުފާނުގެ ވިސްނުންތެރި ކަމާއި ހިކުމަތު  ޢަމަލީގައި  އެކުރެއްވި މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާ އަކަށްވީ 1965 ޖުލައި 26 ގައި ދިވެހި ޤައުމަށް މިނިވަންކަން ލިބިގެން ދިޔުމެވެ.

މިހާތަނަށް އިނގިރޭސިންގެ  އަތުން މިނިވަން ވެފައިވާ 58 ޤައުމު ވެސް މިނިވަން ވެފައި ވަނީ އިނގިރޭސިންނާއި ސުލްހަވެރި ކަމާއެކު ވާހަކަ ދައްކައިގެންނެވެ. އިނގިރޭސން ނާއި ހަނގުރާމަ ކޮށް އިނގިރޭސިން މިލިޓަރީ ގޮތުން ބަލިކޮށްގެން މިނިވަންކަން ހޯދި އެއްވެސް ޤައުމެއް ނެތެވެ. ސުލްހަވެރި ކަމާއެކު ވާހަކަ ދައްކައިގެން މިނިވަންކަން ހޯދި ޤައުމު ތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ އާދަޔާ ޚިލާފު ޝަހުސިއްޔަތު ތަކެއް ފެނިގެން ދިޔަ ޤައުމަކީ އިންޑިއާ އެވެ. 

އިންޓަގްރިޓީ

އަބްދުއް ސައްތާރު ފާމުލަދޭރި ކިލެގެފާނު ނިޝާން ޣާޒީގެ ޢިއްޒަތްތެރި ވެރިޔާއަކީ ނަޒާހަތްތެރި ޝަހުސިއްޔަތެކެވެ.  1972 ވަނައަހަރު އެ މަނިކުފާނު ރާއްޖޭގެ ބޮޑުވަޒީރު ކަމަށް ނުވަތަ ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމަށް, އިންތިޚާބު ކުރިއެވެ. ނަމަވެސް ވެރިކަން ޤަބޫލު ނުކުރެއްވިއެވެ. އެ މަނިކުފާނު ވަޒީރު ކަމުގައި ހުންނެވި ދުވަސްވަރު ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ކުރައްވާ ރަސްމީ ދަތުރުފުޅު ތަކުގައި ޚަރަދު ކުރައްވަން ދޭ ފައިސާ އިން ބާކީވާބައި އަނބުރާ މާލިއްޔާއަށް ރައްދު ކުރައްވައެވެ.

ރާއްޖޭގައި ލިޔެވިފައިވާ ތާރީޚު ފޮތްތަކުގެ ސަފުހާތައް  ކިޔާލާއިރު އަބްދުއްސައްތާރަށް ވުރެ މޮޅު ހަނގުރާމަ ވެރިން އަދި މާކުޅަދާނަ ސިޔާސީ ލީޑަރުން އުފެދިފައިވާ ކަން އެނގެން އެބަހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް ތެދުވެރި ކަމާއި, އަމާނާތްތެރި ކަމާއި, މުރުއްވަތްތެރިކަމާއި ރިވެތި އަޚުލާޤުގައި އެފަދަ ދެވަނަ އެއް ރާއްޖޭގައި އުފެދިފައިވާ ކަން ތާރީޚުން އެނގޭ ކަށް ނެތެވެ. ދުވަހަކުވެސް މީހަކު ލިޔެފައިވާ އެއްޗަކުންވެސް އަދި ބުނެފައިވާ ބަހަކުންވެސް އެމަނިކުފާނާއި މެދު އިހާނެތިކޮށް މީހަކު އެއްޗެއް ބުނި އަޑެއް އިވިފައި ނުވަތަ ފެނިފައި ނެތެވެ. އެންމެންގެ ދުލުން ވެސް އަދި ލިޔުމުން ވެސް ބުނަނީ އެއީ ހާދަހާ ރަނގަޅު ބޭފުޅެއް ކަމަށެވެ.

އަވަހާރަވީ: 27 ނޮވެމްބަރ 2015 ގައެވެ. މާތް ﷲ އެމަނިކުފާނުގެ ފުރާނަ ފުޅަށް ހެޔޮ ރަހުމަތް ލައްވާށިއެވެ. އާމީން.

މައިގަނޑު މައުލޫމާތު ނަކަލުކުރީ: އަލްއަޚް އަބްދުއްލާ ސައީދު- ނ. މަނަދޫ ގެ ލިޔުއްވުމަކުން